Mühasibat Nəzarəti

Mühasibat uçotu — idarətmənin maliyyə hərəkətlərini qeyd edən, sinifləndirən, xüsusiləşdirən və hesabata çevirən bir elm.

Aktivlərin faydalı xidmət müddəti ərzində amortizasiya dəyərinin müntəzəm surətdə azalması deməkdir. Mühasibat uçotunda mənəvi və fiziki aşınma nəticəsində əsas vəsaitlərin dəyərinin müəyyən hissəsinin istehsal olunan əmtəənin (işin, xidmətin)dəyərinə keçirilməsi. Bəzən bu ayırmaların norması lazım olduğundan artıq götürülür və sürətli amortizasiya baş verir. Faydalı istifadə müddəti bir ildən, dəyəri isə qanunvericiliklə müəyyən olunan həddən artıq olan əmlak. Amortizasiya edilən əmlakın istismar müddətlərinə görə bölünən qrupları. Büdcədən əvəzləşdirilən vergilər, habelə qanunvericiliyə uyğun olaraq, gəlirdən çıxıla bilən xərclər istisna olmaqla əsas vəsaitlərin alınması, gətirilməsi, istehsalı, tikilməsi, quraşdırılması və qurulması üçün çəkilən xərclərin məcmusu. " Vergi ensiklopediyası", Bakı 2013, Azərbaycan Respublikası Vergilər Nazirliyi.

Mühasibat uçotu — müəssisələr və korporasiyalar kimi iqtisadi qurumlar haqqında maliyyə və qeyri-maliyyə məlumatlarının ölçülməsi, işlənməsi və ötürülməsi. "Mühasib" sözü ərəb sözü olub hesabat aparan,hazırlayan şəxs mənasını verir. Bu gün mühasibat uçotu müəssisənin elə bir sahəsidir ki, bu sahədən müəssisə gəlir də əldə edə bilər, zərər də. İdarə heyətinin vaxtında və düzgün idarəetmə uçotunun məlumatları ilə təmin etməsindən, onların müəssisənin fəaliyyəti ilə bağlı effektiv qərarların qəbul edilməsi asılıdır. Maliyyə hesabatlarında təqdim olunan müəssisənin maliyyə vəziyyətindən investorların, kreditorların, müştərilərin qərarları asılıdır. Beləliklə, idarəetmə, maliyyə və vergi uçotu sistemlərinin effektiv qurulması son dərəcə vacibdir. Mühasibat uçotuna biznesin və iqtisadiyyatın dili deyirlər. Bu dil ilə müəssisələrin hazırkı vəziyyətini, onların gələcəyi haqqında proqnozları öyrənmək olar. Mühasibat uçotu məlumatları ilə maraqlanan tərəflər mühasibat uçotu məlumatlarının istifadəçiləri adlanır.Mühasibat uçotu məlumatlarının istifadəçiləri 2 qrupa bölünür: daxili istifadəçilər (insiders); kənar istifadəçilər (outsiders). Müəssisə daxilində biznes qərarlarını qəbul etmə səlahiyyətinə malik olan rəhbər,menecer,yaxud sadə işçilər ola bilər.

Mühasibat mənfəəti (ing. accounting profit) — sahibkarlıq fəaliyyətindən əldə edilən məcmu mənfəət bu cür fəaliyyətlərin aparılmasına, o cümlədən itirilmiş mənfəətə görə sənədləşdirilməmiş xərclər nəzərə alınmadan hesabat dövrü üçün qüvvədə olan qanunla qəbul edilmiş qaydalara uyğun olaraq mühasibat uçotu ilə hesablanır; təşkilatın bütün gəlir mənbələrindən əldə etdiyi ümumi ümumi mənfəət, istehsal olunan mal və ya xidmətlərin istehsalı, əldə edilməsi və ya bölüşdürülməsi xərcləri, qısamüddətli kreditlər üzrə ödənilən faizlər və resurs haqları çıxılmaqla. K.R.Makkonnell və S.L.Brüya görə, mühasibat mənfəəti ümumi gəlirdən mühasibat xərclərini (açıq-aşkar xərclər) çıxarmaqla bərabərdir: Mühasibat mənfəəti = Gəlir — Mühasibat xərcləri.

Hərəkət nəzarəti — Avtomatlaşdırma intizamının tərkib hissəsidir. O, obyektlərin hərəkəti ilə konseptual şəkildə əlaqəli olan bütün texnologiyaları əhatə edir. Bununla birlikdə, hərəkətə nəzarət dedikdə, maşın hissələrini aktivləşdirmək üçün ilk növbədə servo mexanizmlərin hərəkət nəzarəti olmaqla, hidravlik/pnevmatik nasosların, silindrlərin (pistonların), elektrik mühərriklərinin hərəkət nəzarətidir. Bununla birlikdə, hərəkətin idarə edilməsi və ya hərəkət nəzarəti deyildikdə, ümumiyyətlə servo motorların hərəkət nəzarəti başa düşülür. Hərəkət idarəsində (nəzarətində), hərəkətin iki əsas komponenti olan mövqe və sürət komponentlərinin nəzarəti vacibdir. Hərəkət nəzarəti robot texnikası və CNC sistemlərinin vacib hissəsidir. Bununla birlikdə, bu sistemlərdə hərəkət nəzarəti, kinematikanın adətən daha sadə olduğu ixtisaslaşdırılmış maşınlardakı hərəkətə nəzarətdən daha mürəkkəbdir. Nisbətən daha sadə olan ikinci istifadəni ümumi hərəkət nəzarəti adlandırmaq olar. Hərəkət nəzarəti qablaşdırma, çap, toxuculuq, yarımfabrikat istehsalı, montaj sənayesi və istehsal xətlərində geniş istifadə olunur. Əsas hərəkətə nəzarət sistemi arxitekturasına aşağıdakı komponentlər daxildir: İstədiyiniz hərəkət profilinə uyğun olaraq istinad nöqtələrini yaradan bir hərəkət nəzarətçisi Hərəkət tənzimləyicisi tərəfindən istehsal olunan nəzarət siqnalını aktuatora ötürmək üçün daha güclü bir elektrik cərəyanına/gərginliyə çevirən gücləndirici.

Maliyyə nəzarəti — təsərrüfat subyektlərinin və rəhbərliyin fəaliyyətinin maliyyə və əlaqəli məsələlərini onun təşkilinin konkret forma və üsullarından istifadə etməklə yoxlamaq üçün tədbirlər və əməliyyatlar məcmusudur. Maliyyə nəzarəti təsərrüfat subyektlərinin fəaliyyətində maliyyə və onunla əlaqədar olan məsələlərin işlənməsi, həmçinin onun təşkilinin özünəməxsus metodlarının və formalarının dəyişməsi üzrə əməliyyatların məcmusudur. Maliyyə nəzarəti iqtisadiyyatda milli məhsulun natural və dəyər göstəriciləri tarazlığındakı pozuntuları, makro və mikro iqtisadi tənzimləmə prosesində bu və ya digər uyğunsuzluqları aşkara çıxarmaq üçün alət kimi istifadə olunur. Maliyyə nəzarəti sferasına pulun istifadə olunması ilə həyata keçirilən bütün əməliyyatlar daxildir. Bu zaman ilk növbədə maliyyə ehtiyatlarının formalaşdırılması, həmçinin. fəaliyyətin bütün növləri üzrə pul vəsaitləri fondlarının qarşılıqlı əlaqələri qeyd edilməlidir Konkret olaraq maliyyə nəzarətinə aşağıdakı istiqamətlər daxildir: iqtisadi qanunların tələblərinə nəzarət olunması məcmu ictimai məhsulun dəyərinin və milli gəlirin bölgüsü və yenidən bölgüsü büdcənin tərtib edilməsi və büdcə nəzarəti vergi nəzarəti Sadalanan istiqamətləri baxımından maliyyə nəzarəti aşağıdakıların düzgünlüyünü əhatə edir: dəyər göstəricilərinin formalaşmasının və təsərrüfat subyektlərinin fəaliyyətinin maliyyə nəticələrinin büdcənin və büdcədənkənar fondların tərtib olunmasının və icrasının qeyri-kommersiyatəşkilatlarınınsmetasınınxərclənməsinin büdcə vəsaitlərinin məqsədli istifadəsinin vergi ödənişlərinin, vergi ayırmalarının tamlığının və vaxta müvafiqliyinin D. Q. Çernik maliyyə nəzarətinin mahiyyətini bu qaydada açıqlayır: "Maliyyə nəzarəti maliyyənin nəzarət funksiyasının həyata keçirilməsinin forması kimi çıxış edir. Onun məzmunu və təyinatı təsərrüfat subyektlərinin, sahə (idarə) və ərazi idarəetmə subyektlərinin maliyyə fəaliyyətinin yoxlanılmasından ibarət olur. Maliyyə nəzarəti aşağıdakı vəzifələrin yerinə yetirilməsinə xidmət edir: maliyyə vəsaitlərinə olan tələbatlar və vəsaitlərin formalaşması arasında tarazlığın təmin edilməsi; dövlət büdcəsi qarşısında maliyyə öhdəliklərinin tam və vaxtında təmin edilməsi; müəssisə və təşkilatların pul vəsaitlərindən səmərəli istifadə olunmasına, uçot və hesabat işlərinin düzgün qurulmasına kömək etmək; qüvvədə olan qanunvericilik və normativ aktlara riayət olunmasına nəzarəti gücləndirmək; müəssisələrin xarici-iqtisadi fəaliyyətində yüksək fəallığa nail olunmasına köməklik etmək Beləliklə, demək olar ki, maliyyə nəzarəti – xüsusi forma və üsul tətbiq etməklə təsərrüfat və idarəetmə obyektlərinin maliyyə fəaliyyətinin və onunla bağlı əməliyyatların yoxlanması məcmusundan ibarətdir Məlumdur ki, maliyyə bir kateqoriya olaraq pul fondlarının yaradılması və istifadəsi, gəlirlərin meydana çıxması ilə bağlı olan bölgü münasibətləridir. Eyni zamanda maliyyənin fəaliyyət göstərməsi istehsal fondlarından səmərəli istifadəni, istehsalın qiymət strukturunu tənzimləyir, yönəldiyi obyektləri stimullaşdırır, nizamlayır və möhkəmləndirir. Maliyyə bölgü kateqoriyası olduğundan onun bölgüdə iştirakı şəksizdir.

Məhkəmə nəzarəti — icraedici və qanunverici hakimiyyətlərin fəaliyyətinin məhkəmə tərəfindən yoxlanılması prosesidir. Məhkəmə nəzarəti səlahiyyəti olan məhkəmə daha yüksək hüquqi qüvvəsi olan hüquq normaları ilə ziddiyyət təşkil edən qanunları və hökumət qərarlarını ləğv edə bilər. Bu zaman icraedicilik hakimiyyətinin qərarları qanunsuz olduğuna görə, qanunlar isə konstitusiyanın normalarını pozduğuna görə qüvvədən düşmüş hesab edilə bilər. Məhkəmə nəzarəti hakimiyyətlərin bölünməsi prinsipindəki yoxlama və balanslardan biridir: qanunverici və icraedici orqanlar öz səlahiyyətini aşdıqda məhkəmə onların üzərində nəzarəti həyata keçirir. Doktrina yurisdiksiyalar üzrə fərqlənir. Odur ki, məhkəmə nəzarəti prosesi və onun əhatə dairəsi ölkədən ölkəyə fərqlənə bilər. Məhkəmə nəzarəti iki fərqli, lakin paralel hüquq sistemləri kontekstində — roman-german hüquq sistemi və ümumi hüquq sistemində, həmçinin iki fərqli demokratiya nəzəriyyəsində araşdırıla bilər. Hansı ki bu nəzəriyyələr qanunverici hakimiyyətin aliliyi və hakimiyyətlərin bölgüsü doktrinaları və hökumətlərin təşkil edilməsi prinsipləri ilə bağlıdır. Birincisi, roman-german və ümumi hüquq sistemində məhkəmə nəzarəti ilə bağlı müxtəlif baxışlar mövcuddur. Ümumi hüquq sistemində hakimlər hüququn mənbəyi kimi qəbul edilirlər.

Valyuta nəzarəti — valyuta əməliyyatlarının aparılması zamanı valyuta qanunvericiliyinə əməl olunmasına valyuta nəzarəti orqanlarının və agentlərinin nəzarəti. Doktrinal tərif (Maliyyə hüququ dərsliyinin 4-cü nəşrinə görə N.İ. Ximiçeva, 2008): "Valyuta nəzarəti Rusiya hökumətinin, valyuta nəzarəti orqanlarının və agentlərinin valyuta əməliyyatlarının həyata keçirilməsində valyuta qanunvericiliyinə riayət edilməsinə nəzarətidir." Valyuta nəzarəti agentləri banklar, vneseconobank, eləcə də peşəkar qiymətli kağızlar bazarı iştirakçıları, gömrük orqanları və vergi orqanlarıdır. Valyuta tənzimləməsinin qaydaları və tələbləri əməliyyatların növündən asılı olaraq fərqlənir. Bununla birlikdə, bank tərəfindən həyata keçirilən valyuta nəzarətinin standart prosesi aşağıdakı mərhələlərdən ibarətdir: Sənədlər toplusu; Xüsusi bir hesab açmaq (lazım olduqda); İdarəetmə prosedurları; Müqavilənin qeydiyyatı (lazım olduqda); Bütün tələb olunan reyestrlərdə əməliyyat haqqında məlumatın əks olunması; Əməliyyatın icrası, rezervasyon proseduru; Ehtiyat vəsaitlərinin miqdarının qaytarılması; Əməliyyatın bağlanması; Hesabat hazırlığı. Əksər ölkələrdə xarici birja idarələri çox yayılmışdır. Məsələn, bir çox qərb Avropa ölkəsi II Dünya Müharibəsindən dərhal sonra illərdə birja nəzarəti həyata keçirdi. Tədbirlər tədricən mərhələli şəkildə mərhələli idi, çünki müharibədən sonrakı iqtisadiyyatın qitədə durmadan gücləndi; Birləşmiş Krallıq, məsələn, 1979-cu il oktyabrın 1990-cı ildəki məhdudiyyətlərinin sonuncusunu çıxardı. Fransada birinci dünya müharibəsindən sonra mübadilə idarələri başladı. Daha sonra 1939-1967-ci illər arasında yenidən ortaya çıxdı. Çox qısa bir kəsilmədən sonra 1968-ci ildə birja nəzarət, 1984-cü ildə rahatlaşdı və nəhayət 1989-cu ildə ləğv edildi.

Qiymət nəzarəti — mal və xidmətlər üçün tətbiq edilə bilən qiymətlərə hökumət məhdudiyyətləri. Belə tədbirlərin məqsədi əsas ərzaq və istehlak mallarının mövcudluğunu saxlamaq, qıtlıq zamanı qiymət manipulyasiyasının qarşısını almaq, inflyasiyanı ləngitmək və ya əksinə, müəyyən malların tədarükçüləri üçün minimum gəliri və ya minimum əmək haqqını təmin etmək ola bilər. Qiymət tənzimlənməsinin iki əsas forması var: müəyyən edilə bilən maksimum və minimum qiymətlər. Tarixən qiymətə nəzarət çox vaxt əmək haqqına nəzarət və digər tənzimləyici elementləri özündə birləşdirən daha geniş gəlir siyasətinin bir hissəsi olmuşdur. Baxmayaraq ki, qiymət nəzarəti bəzən hətta demokratik hökumətlər tərəfindən də istifadə olunsa da, iqtisadçılar ümumiyyətlə onların bazar iqtisadiyyatına zidd olduğu və bundan qaçınmaq lazım olduğu qənaətindədirlər. Roma İmperatoru Diokletian eramızın III əsrinin sonlarında Roma İmperiyasında bütün əsas mallar üçün maksimum məqbul qiymətlər təyin etməyə çalışdı. e., xüsusi bir fərman verdi, lakin bunda xüsusilə uğurlu olmadı. 1793-cü ildə Fransa İnqilabı zamanı taxıl və digər məhsulların qiymətlərinə nəzarət quruldu. Amerika Birləşmiş Ştatlarında Birinci Dünya Müharibəsi zamanı Amerika Qida İdarəsi ərzaq qiymətlərinə nəzarəti həyata keçirdi. İkinci Dünya Müharibəsi illərində ABŞ və Nasist Almaniyasında da qiymətlərə nəzarət tətbiq edildi Tənqidçilərin qiymət nəzarətinə qarşı əsas arqumenti ondan ibarətdir ki, qiymətləri süni şəkildə aşağı səviyyədə təyin etməklə tələb o həddə yüksəlir ki, təklif ona çata bilmir və qiymətləri idarə olunan mal və xidmətlərin qıtlığına səbəb olur.

Sərhəd nəzarəti dövlət və ya dövlətlər bloku tərəfindən sərhədlərinə nəzarət etmək, habelə bu sərhədlərdən insanların, heyvanların və malların keçməsini tənzimləmək üçün həyata keçirilmiş olan tədbirlərdir. Dövlətlər və dövlətləri idarə edən şəxslər həmişə öz ərazilərinə kimin daxil olub, kimin çıxdığını, kimin qaldığını müəyyən etməyi öz suverenliklərinin mühüm tərkib hissəsi saymışlar. Ancaq Birinci Dünya müharibəsindən əvvəl sərhəd nəzarəti həmişə deyil, bəzən həyata keçirilirdi. Müasir mənada sərhəd nəzarətini təmizləmək üçün zəruri olan pasportlar və səyahət sənədləri konsepsiyası İngiltərədə V Henrinin hakimiyyəti dövründə həyata keçirilmişdir. Sərhəd nəzarəti həmçinin hava limanlarında, dəniz limanlarında və konteyner limanlarında da həyata keçirilir.

Mühasibat uçotunun autsorsinqi — biznes prosesinin autsorsinqin xüsusi halı və müəssisə üçün mühasibat uçotunun dəstəklənməsi yollarından biri. Müəssisədə təşkilat, mühasibat uçotu və hesabatla bağlı funksiyaların şirkətdən kənarda ötürülməsini, icra üçün autsorserə verilməsini nəzərdə tutur. Xarici podratçılar tərəfindən göstərilən mühasibat uçotu xidmətlərindən fərqli olaraq, mühasibat autsorsinqi, təşkilati və hüquqi cəhətdən müstəqil qalaraq, xarici şirkətin ayrılmaz funksional vahid kimi müştəri şirkətin iş proseslərinə daxil edildiyi qarşılıqlı əlaqə formasıdır. Mühasibat xidmətlərinin autsorsinqinin ən sadə tərifi təşkilatın mühasibat uçotunun üçüncü tərəf mütəxəssislərinə təhvil verilməsidir. Outsourcing İnstitutunun (ABŞ) ekspertlərinin fikrincə, autsorsinq qeyri-adi dinamik inkişaf edən biznes optimallaşdırma növü kimi maliyyə və mühasibat uçotu sahəsində biznes proseslərinin autsorsinqində ən böyük artımı göstərir. 1997-ci ildə Amerika İdarəetmə Assosiasiyası tərəfindən 600 firma üzərində aparılan araşdırma göstərdi ki, artıq o vaxta qədər sorğuda iştirak edən firmaların 1/5-i maliyyə və mühasibat əməliyyatlarının ən azı bəzilərini, firmaların isə 4/5-i - bir hissəsini autsorsinq etmişdir, inzibati funksiyalardan ibarətdir. Daha tez-tez epizodik olan mühasibat xidmətlərindən fərqli olaraq, mühasibat autsorsinqi şirkət daxilində biznes proseslərinin əsaslı şəkildə yenidən qurulmasını tələb edən uzunmüddətli strategiyadır. Müxtəlif şirkətlərin ekspertləri biznes proseslərinin bu şəkildə yenidən qurulmasının nə qədər ciddi ola biləcəyi ilə bağlı fikir ayrılığına malikdirlər. Bununla belə, onların əksəriyyəti razılaşır ki, qarşılıqlı əlaqə və iş axını proseslərinin fərdiləşdirilməsi müəssisədə autsorsinqin uğurunun vacib komponentidir. Mühasibat autsorsinqi xidmət kimi təsnif edilməməlidir.

Kapital axınının nəzarəti — bank əməliyyatlarında vergilər, digər məhdudiyyətlər və ya birbaşa qadağalar daxil olan kapital hesabının daxilolma və çıxışlarını tənzimləmək üçün müəyyən bir ölkənin səlahiyyətlilərinin hərəkətləri. Bu tədbirlər ümumi iqtisadi və ya sektoral ola bilər (ümumiyyətlə maliyyə sektoru və ya strateji sektorlarla əlaqəli). Bunlar bütün kapital axınlarına və ya fərqli növdə və müddətdə (borc vəsaitləri, kapital, birbaşa investisiya; qısamüddətli, orta və uzunmüddətli) axınlara tətbiq edilə bilər. Kapitalın hərəkəti üzərində nəzarət metodlarına milli valyutanın bazar qiymətləri ilə alqı-satqısını qadağan edən və ya məhdudlaşdıran valyuta nəzarəti daxildir; maliyyə aktivləri ilə beynəlxalq ticarətin icazə verilən həcmindəki məhdudiyyətlər; əməliyyat vergiləri; minimum yaşayış şərtləri, bir vətəndaşın ölkədən pul çıxartması üçün məcburi icazə tələbləri və ya ixrac məhdudiyyətləri. Kapital nəzarəti, II Dünya Müharibəsindən sonra ortaya çıxan və 1970-ci illərin əvvəllərinə qədər davam edən Bretton-Vuds sisteminin ayrılmaz bir hissəsi idi. Bu dövrdə iqtisadi əsas axın ilk dəfə kapital nəzarətinin qurulmasını təsdiqlədi. 1970-ci illərdə sərbəst bazar iqtisadçıları getdikcə həmkarlarını kapital nəzarətinin zərərli olduğuna inandırdılar. Amerika Birləşmiş Ştatları, Qərb hökumətləri və Beynəlxalq Valyuta Fondu (BVF) və Dünya Bankı kimi bir çox maliyyə qurumları kapital nəzarətinə tənqidi yanaşdılar və bir çox ölkəni maliyyə qloballaşmasını təşviq etmək üçün onları tərk etməyə inandırdılar.. 1980-ci illərin əvvəllərindəki Latın Amerikası borc böhranı, 1990-cı illərin sonlarındakı Asiya maliyyə böhranı, 1998-1999-cu illərdəki Rusiya iqtisadi böhranı və 2007-2008-ci illərdəki maliyyə böhranı, kapital axınlarının dəyişkənliyi ilə əlaqəli riskləri vurğuladı. Bu, bir çox ölkəni, hətta nisbətən sərbəst kapital axını olan ölkələri də, dəyişkən axınların iqtisadiyyatlarına təsirini azaltmaq üçün nəzarətdən və makroiqtisadi siyasətdən istifadə etməyə məcbur etdi.

Azərbaycan Respublikasında Fitosanitar Nəzarəti Xidməti 1931-ci ildə təşkil olunmuş və SSRİ–nin dağılmasına qədər Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Soveti yanında Dövlət Bitki Karantini müfəttişliyi kimi mövcud olmuşdur. Müfəttişlik 2000-ci ildə ləğv olunmuş, Bitki mühafizəsi və karantini şöbəsi kimi Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin aparatına verilmişdir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 23 oktyabr 2004-cü il tarixli 467 nömrəli Sərəncamına əsasən Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yanında Dövlət Fitosanitar Nəzarəti Xidməti yaradılmış və Prezidentin 20 aprel 2005-ci il tarixli 226 nömrəli Fərmanı ilə "Dövlət Fitosanitar nəzarəti xidməti haqqında" Əsasnamə təsdiq edilmişdir. 12 may 2006-cı ildə "Fitosanitar nəzarəti haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanunu qəbul edilmişdir. Dövlət Xidməti öz fəaliyyətində Azərbaycan Respublikasının ərazisini karantin tətbiq edilən zərərli orqanizmlərdən qorumaq, onların mənbələrini vaxtında aşkar etmək, bitki və bitkiçilik məhsullarında zərərli orqanizmlərin kütləvi yayılmasının qarşısını almaq, flora və faunanın pestisidlərin və digər zəhərli maddələrin təsirindən qorumaq, Respublikanın ərazisinə başqa dövlətlərdən fitosanitar nəzarətində olan zərərli orqanizmlərin daxil olmasının və yayılmasının qarşısını almaq və digər bu kimi tədbirlərin həyata keçirilməsini təmin edir. Azərbaycan Respublikası Prezidenti İlham Əliyevin "Aqrar sahədə idarəetmənin təkmilləşdirilməsi ilə bağlı əlavə tədbirlər haqqında" 2019-cu il 14 yanvar tarixli 467 nömrəli Fərmanı ilə aqrar sahədə göstərilən dövlət xidmətlərinin optimallaşdırılması və səmərəliliyinin artırılması, həmin dövlət xidmətlərinin daha az həcmdə resurs sərf edilməklə həyata keçirilməsi, dövlət vəsaitinə qənaət edilməklə bu sahədə inzibati idarəetmənin təkmilləşdirilməsi, xidmətlərin həyata keçirilməsində keyfiyyətə nəzarətin təşkili, şəffaflığın artırılması, innovativ həllərin tətbiqi, elektron xidmətlərə keçidin sürətləndirilməsi və vətəndaş məmnunluğunun artırılması məqsədi ilə Azərbaycan Respublikasının Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yanında olan Dövlət Fitosanitar Xidmətinin, Dövlət Baytarlıq Xidmətinin, Bitki Sortlarının Qeydiyyatı və Toxum Nəzarəti üzrə Dövlət Xidmətinin və Baş Dövlət Texniki Nəzarət Xidmətinin əsasında Azərbaycan Respublikasının Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yanında Aqrar Xidmətlər Agentliyi yaradılmışdır.

Azərbaycan Respublikasında Fitosanitar Nəzarəti Xidməti 1931-ci ildə təşkil olunmuş və SSRİ–nin dağılmasına qədər Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Soveti yanında Dövlət Bitki Karantini müfəttişliyi kimi mövcud olmuşdur. Müfəttişlik 2000-ci ildə ləğv olunmuş, Bitki mühafizəsi və karantini şöbəsi kimi Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin aparatına verilmişdir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 23 oktyabr 2004-cü il tarixli 467 nömrəli Sərəncamına əsasən Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yanında Dövlət Fitosanitar Nəzarəti Xidməti yaradılmış və Prezidentin 20 aprel 2005-ci il tarixli 226 nömrəli Fərmanı ilə "Dövlət Fitosanitar nəzarəti xidməti haqqında" Əsasnamə təsdiq edilmişdir. 12 may 2006-cı ildə "Fitosanitar nəzarəti haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanunu qəbul edilmişdir. Dövlət Xidməti öz fəaliyyətində Azərbaycan Respublikasının ərazisini karantin tətbiq edilən zərərli orqanizmlərdən qorumaq, onların mənbələrini vaxtında aşkar etmək, bitki və bitkiçilik məhsullarında zərərli orqanizmlərin kütləvi yayılmasının qarşısını almaq, flora və faunanın pestisidlərin və digər zəhərli maddələrin təsirindən qorumaq, Respublikanın ərazisinə başqa dövlətlərdən fitosanitar nəzarətində olan zərərli orqanizmlərin daxil olmasının və yayılmasının qarşısını almaq və digər bu kimi tədbirlərin həyata keçirilməsini təmin edir. Azərbaycan Respublikası Prezidenti İlham Əliyevin "Aqrar sahədə idarəetmənin təkmilləşdirilməsi ilə bağlı əlavə tədbirlər haqqında" 2019-cu il 14 yanvar tarixli 467 nömrəli Fərmanı ilə aqrar sahədə göstərilən dövlət xidmətlərinin optimallaşdırılması və səmərəliliyinin artırılması, həmin dövlət xidmətlərinin daha az həcmdə resurs sərf edilməklə həyata keçirilməsi, dövlət vəsaitinə qənaət edilməklə bu sahədə inzibati idarəetmənin təkmilləşdirilməsi, xidmətlərin həyata keçirilməsində keyfiyyətə nəzarətin təşkili, şəffaflığın artırılması, innovativ həllərin tətbiqi, elektron xidmətlərə keçidin sürətləndirilməsi və vətəndaş məmnunluğunun artırılması məqsədi ilə Azərbaycan Respublikasının Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yanında olan Dövlət Fitosanitar Xidmətinin, Dövlət Baytarlıq Xidmətinin, Bitki Sortlarının Qeydiyyatı və Toxum Nəzarəti üzrə Dövlət Xidmətinin və Baş Dövlət Texniki Nəzarət Xidmətinin əsasında Azərbaycan Respublikasının Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yanında Aqrar Xidmətlər Agentliyi yaradılmışdır.

Azərbaycan Xalq Nəzarəti Komitəsinin sədrləri — 1940-cı ildən 1991-ci ilədək Azərbaycanda dövlət nəzarəti qurumlarına rəhbərlik edən şəxslər. Bu siyahıda Azərbaycan Xalq Nəzarəti Komitəsinin sədrləri (müxtəlif dövrlər və müxtəlif titullarla) sıralanmışdır. Azərbaycan SSR Xalq Dövlət Nəzarəti Komissarlığı 24 sentyabr 1940-cı ildə təsis edilmişdir. 28 mart 1946-cı ildə Azərbaycan SSR Xalq Komissarları Sovetinin Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti adlandırılması ilə əlaqədar olaraq Azərbaycan SSR Dövlət Nəzarəti Komissarlığı Azərbaycan SSR Dövlət Nəzarəti Nazirliyi adlandırılmışdır. Azərbaycan SSR Dövlət Nəzarəti Nazirliyi 1958-ci ildə ləğv edilmişdir. Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti Dövlət Nəzarəti Komissiyası 21 dekabr 1962-ci ildə ləğv edilmişdir. Azərbaycan KP MK və Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti Partiya-Dövlət Nəzarəti Komissiyası 22 dekabr 1965-ci ildə ləğv edilmişdir. Azərbaycan SSR Xalq Nəzarəti Komitəsi 22 dekabr 1965-ci ildə təsis edilmişdir.

Dövlət Nəzarəti İdarəsi — Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə mülki və hərbi idarələrin, müəssisələrin, digər idarəçilik strukturlarının fəaliyyətinə nəzarət edən Hökumət orqanı. Bu orqanı formalaşdırmaq məqsədilə Bakı Nəzarət Palatası 1918-ci ilin oktyabrında DNİ adlandırılmışdır. DNİ-yə əvvəlcə xarici işlər naziri Məmməd Həsən Hacınski, sonra, müvəqqəti olaraq, yollar naziri Xudadat bəy Məlik-Aslanov, daha sonra 1918-ci il dekabrın 28-dək Əbdüləli bəy Əmircanov rəhbərlik etmişdi. İdarənin nəzdində dəftərxana yaradılmış, mülki və hərbi idarələrə, habelə dəmir yoluna dair bütün təftiş kargüzarlığı burada cəmləşdirilmişdi. Təftiş xarakterli bütün işlər DNİ-yə verilmişdi. Sonralar müstəqil nazirliyə çevrilmişdi. 1918-ci il dekabrın 28-də Məmməd Həsən Hacınski nəzarət naziri təyin olunmuş, lakin o, Paris sülh konfransına ezam olunduğundan, nazirliyə Əliağa Həsənov, 1919-cu il aprelin 15-dən dekabrın 22-dək isə Nəriman bəy Nərimanbəyli rəhbərlik etmişdir.

Azərbaycan Xalq Nəzarəti Komitəsinin sədrləri — 1940-cı ildən 1991-ci ilədək Azərbaycanda dövlət nəzarəti qurumlarına rəhbərlik edən şəxslər. Bu siyahıda Azərbaycan Xalq Nəzarəti Komitəsinin sədrləri (müxtəlif dövrlər və müxtəlif titullarla) sıralanmışdır. Azərbaycan SSR Xalq Dövlət Nəzarəti Komissarlığı 24 sentyabr 1940-cı ildə təsis edilmişdir. 28 mart 1946-cı ildə Azərbaycan SSR Xalq Komissarları Sovetinin Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti adlandırılması ilə əlaqədar olaraq Azərbaycan SSR Dövlət Nəzarəti Komissarlığı Azərbaycan SSR Dövlət Nəzarəti Nazirliyi adlandırılmışdır. Azərbaycan SSR Dövlət Nəzarəti Nazirliyi 1958-ci ildə ləğv edilmişdir. Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti Dövlət Nəzarəti Komissiyası 21 dekabr 1962-ci ildə ləğv edilmişdir. Azərbaycan KP MK və Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti Partiya-Dövlət Nəzarəti Komissiyası 22 dekabr 1965-ci ildə ləğv edilmişdir. Azərbaycan SSR Xalq Nəzarəti Komitəsi 22 dekabr 1965-ci ildə təsis edilmişdir.

Azərbaycan Xalq Nəzarəti Komitəsinin sədrləri — 1940-cı ildən 1991-ci ilədək Azərbaycanda dövlət nəzarəti qurumlarına rəhbərlik edən şəxslər. Bu siyahıda Azərbaycan Xalq Nəzarəti Komitəsinin sədrləri (müxtəlif dövrlər və müxtəlif titullarla) sıralanmışdır. Azərbaycan SSR Xalq Dövlət Nəzarəti Komissarlığı 24 sentyabr 1940-cı ildə təsis edilmişdir. 28 mart 1946-cı ildə Azərbaycan SSR Xalq Komissarları Sovetinin Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti adlandırılması ilə əlaqədar olaraq Azərbaycan SSR Dövlət Nəzarəti Komissarlığı Azərbaycan SSR Dövlət Nəzarəti Nazirliyi adlandırılmışdır. Azərbaycan SSR Dövlət Nəzarəti Nazirliyi 1958-ci ildə ləğv edilmişdir. Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti Dövlət Nəzarəti Komissiyası 21 dekabr 1962-ci ildə ləğv edilmişdir. Azərbaycan KP MK və Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti Partiya-Dövlət Nəzarəti Komissiyası 22 dekabr 1965-ci ildə ləğv edilmişdir. Azərbaycan SSR Xalq Nəzarəti Komitəsi 22 dekabr 1965-ci ildə təsis edilmişdir.

Maliyyə və mühasibat fakültəsi — Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin fakültəsi. Maliyyə və mühasibat fakültəsi 2015-ci ilin sentyabrında 2 fakültənin – Maliyyə və Uçot-iqtisad fakültələrinin birləşməsi nəticəsində yaranmışdır. 1930-cu ildən Azərbaycan Ticarət-Kooperativ İnstitutunun strukturunda fəaliyyətə başlamış, müxtəlif illərdə Maliyyə-kredit, Maliyyə-iqtisad, Maliyyə-statistika adlandırılmışdır. 1932-ci ildə həmin fakültənin bazasında qısa vaxtda fəaliyyət göstərmiş Maliyyə İnstitutu yaradılmışdır. Lakin 1933-cü ilin yanvarında bir sıra kiçik institutlarla (Plan-iqtisad, Sosialist uçotu, Sovet quruculuğu və hüquq) yanaşı, Ma­liyyə İnstitutu da Azərbaycan Ticarət-Kooperativ İnstitutu ilə birləşdirilərək Sosial-İqtisad İnstitutu adı ilə fəaliyyət göstərmişdir. Maliyyə İnstitutu yenidən Maliyyə-kredit fakültəsi kimi Sosial-İqtisad İnstitu­tunun struk­turuna daxil olmuşdur. Bəzi dövrlərdə (məsələn, 1941-ci ildə) Mühasibat uçotu ixtisası da Maliyyə fakültəsinin tərkibində olmuşdur. 1959-cu ildən ADU ilə birləşdirildikdən sonra Maliyyə və kredit ixti­sasları İqtisadiyyat fakültəsində hazırlanmışdır. 1966-cı ildə AXTİ bərpa edilərkən sonra fakültə Maliyyə-statistika adı ilə yenidən fəaliyyətə başlamış, 1987-ci ildən Statistika ixtisasının Müha­si­bat uçotu fakültəsi ilə birləşdirilməsi ilə Maliyyə-kredit fakültəsi adlandırıl­mış­dır. 1966-cı ildən başlayaraq fakültəyə prof.

Maliyyə və mühasibat fakültəsi — Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin fakültəsi. Maliyyə və mühasibat fakültəsi 2015-ci ilin sentyabrında 2 fakültənin – Maliyyə və Uçot-iqtisad fakültələrinin birləşməsi nəticəsində yaranmışdır. 1930-cu ildən Azərbaycan Ticarət-Kooperativ İnstitutunun strukturunda fəaliyyətə başlamış, müxtəlif illərdə Maliyyə-kredit, Maliyyə-iqtisad, Maliyyə-statistika adlandırılmışdır. 1932-ci ildə həmin fakültənin bazasında qısa vaxtda fəaliyyət göstərmiş Maliyyə İnstitutu yaradılmışdır. Lakin 1933-cü ilin yanvarında bir sıra kiçik institutlarla (Plan-iqtisad, Sosialist uçotu, Sovet quruculuğu və hüquq) yanaşı, Ma­liyyə İnstitutu da Azərbaycan Ticarət-Kooperativ İnstitutu ilə birləşdirilərək Sosial-İqtisad İnstitutu adı ilə fəaliyyət göstərmişdir. Maliyyə İnstitutu yenidən Maliyyə-kredit fakültəsi kimi Sosial-İqtisad İnstitu­tunun struk­turuna daxil olmuşdur. Bəzi dövrlərdə (məsələn, 1941-ci ildə) Mühasibat uçotu ixtisası da Maliyyə fakültəsinin tərkibində olmuşdur. 1959-cu ildən ADU ilə birləşdirildikdən sonra Maliyyə və kredit ixti­sasları İqtisadiyyat fakültəsində hazırlanmışdır. 1966-cı ildə AXTİ bərpa edilərkən sonra fakültə Maliyyə-statistika adı ilə yenidən fəaliyyətə başlamış, 1987-ci ildən Statistika ixtisasının Müha­si­bat uçotu fakültəsi ilə birləşdirilməsi ilə Maliyyə-kredit fakültəsi adlandırıl­mış­dır. 1966-cı ildən başlayaraq fakültəyə prof.